Zihinsel Muhasebe Nedir?

Nobel Ekonomi ödüllü ekonomist Richard Thaler’in, en önemli kavramlarından birisi “Zihinsel Muhasebe” dir. Ünlü ekonomist, ekonomi ve davranışsal ekonomi üzerinde yaptığı çalışmalarla tanınan bir isimdir. 

Basit bir şekilde açıklamak gerekirse zihinsel muhasebe kavramı; bireylerin sahip oldukları paraları çeşitli öznel ölçütlere dayalı olarak ayrı hesaplara ayırma eğilimidir. Bireyler çoğu zaman tüketim kararlarında mantıksız ve zarar verici işlevlerde bulunur.

Mantık ve Ön Yargının Karşı Karşıya Kalması

Dünya üzerindeki her birey zihinsel muhasebeyi kullanmaktadır. Fakat bu düşüncenin ne kadar mantıksız olduğunu maalesef ki anlayamamaktadırlar. Bu durumu kısaca özetleyecek olursak; mantık ve ön yargının karşı karşıya kalması ve doğru olduğu zannedilerek yapılan hesaplamalar aslında zihinsel bir muhasebedir. 

Örnek olarak açıklayacak olursak; her insanın temel geliri olan bir maaşı vardır fakat bu maaşların yanında iş ikramiyesi ve yahut hediye olarak verilen ödül paralar vardır. Maaşın dışında elde edilen bu paralar maaşa oranla çok daha fazla harcanmaktadır.

Farklı bir kaynaktan gelen para farklı şekilde işleme konulduğunda mantıksal önceliğini ihmal etmiş olmaktadır.

Bireyler farklı yollarla elde ettikleri paraların tamamını bir dolu bir  havuz olarak görmek yerine, sahip oldukları paraları ufak tefek hesaplara bölerek harcamalarını bu şekilde yapmaktadırlar. Bu kavramı çok daha rahat anlamamızı sağlayacak örnekler mevcuttur. 

“Bir editör çalıştığı şirketten sabit bir maaş almaktadır. Bu editöre başka bir firma dört yazı yazması karşılığında için 300 TL ödeyeceğini söylemektedir. Editör tarafından firmanın istediği dört yazıda yazılarak 300 TL alınır ve dışarıda yemek yenilir.”  Fakat normal bir zaman diliminde editör maaşını aldığında dışarıda bu kadar para harcamamaktadır. 

Bakıldığında çok normal gibi gözüken bu davranış aslında anormal bir davranıştır. Elde edilen yazı parasını dışarıda istediği gibi harcayabilir görüşü savunulmaktadır. Asıl problem de tam olarak budur:  Elde edilen kazancı sınıflandırarak yazı parası şeklinde değerlendirmek. 

Ortada olmayan bir hesaptan “Yazı Parası”  beklenmedik bir kazanç olduğu için sahip olunan para sınıflandırılır ve gidip dışarıda yemek yenilir. 

Örneklerden de anlaşıldığı gibi zihinsel muhasebe; içinde bulunulan mevcut koşullar değiştiğinde paraya bakılan bakış açısının da değişmesidir.